Tekst Marity Treder i Jolanty Topolewskiej ukazał się w formie biuletynu wydanego
18 maja 2007 roku z okazji nadania Zespołowi Szkół imienia Jana Heweliusza.
Jak można stwierdzić, kiedy zaczyna się historia szkoły?
Czy od wybudowania budynku, w którym ona się mieści?
Przecież szkoła to nie tylko budynek, lecz także ludzie: dyrektorzy, nauczyciele, pracownicy, uczniowie...
Ci ludzie, współtworzący szkołę i jej historię, nieustannie się zmieniają. Czasem zmieniają się nawet budynki.
A szkoła trwa...
NASZA SZKOŁA MA JUŻ PRAWIE 200 LAT
Oczywiście nie budynek szkoły, gdyż został on oddany do użytku w roku 1960. Jednak szkoła jako jednostka organizacyjna istnieje już prawie 200 lat.
W książce „Materyały dziejów wychowania i szkół w Ziemi Chełmińskiej 1808-1814” (Antoni Karbowiak, 1900), na str. 36 w dziale o szkołach ewangelickich opisanych w roku 1810 przez Dozór szkolny, czytamy:
„Rudnik sam dla siebie ma szkołę. Uczy w niej Jakób Rathsman za 70 zł. i 4 korce berl. żyta, przyczem ma 1/2 morgu miary chełmińskiej ogrodu. Z dzieci w wieku szkolnym 42 chodzi do szkoły 13. Są w szkole 3 klasy czyli oddziały: I. piszących i rachujących, II. czytających i III. poznawających litery i sylabizujących. Aplikują się najlepiej: Michał Rathsman, Jan Pallet i Gotfryd Orthmann.”
Na planie obecnego Mniszka – ówcześnie zwanego Rudnikiem – z 1900 roku przy końcu dzisiejszej ulicy Kaszubskiej można zobaczyć zarysy starej szkoły i napis „Schule”. |
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości była to już placówka polska. Funkcjonowała jako szkoła podstawowa do 1939 roku, kiedy to znowu została przejęta przez Niemców. Przez następne pięć lat dzieci z Mniszka (Rudnika) i okolic uczyły się w obcej, wrogiej szkole.
Wyzwolenie przyszło w końcu lutego 1945 roku. Mniszek nie ucierpiał wiele w wyniku działań wojennych. W budynku szkolnym były jedynie powybijane szyby, a sprzęt szkolny – zniszczony. Już w kwietniu 1945 roku rozpoczęto w szkole normalną naukę. Kronika szkoły podaje, że organizacją nauczania zajęła się pani Jadwiga Heldtówna, która była pierwszą i jedyną nauczycielką w tej szkole. Była to osoba powszechnie znana i szanowana w Mniszku. Starsi mieszkańcy osiedla pamiętają, że podczas okupacji ukrywała ona jakieś osoby poszukiwane przez hitlerowców. Ukrywaną osobą okazał się Grzegorz Wojewski – szef sztabu podziemnej organizacji „Gryf Pomorski”, oraz jego żona Gertruda. Od 1943 roku G. Wojewski właśnie stąd, z Grudziądza, dowodził pionem wojskowym „Gryfa”. Niestety, po wkroczeniu Armii Czerwonej został aresztowany i zamordowany przez UB. Jadwiga Heldtówna poza normalną nauką zorganizowała również kursy dla starszej młodzieży, która w czasie okupacji nie mogła ukończyć szkoły podstawowej. Zasłużona nauczycielka niedługo jednak pracowała w szkole: została aresztowana przez NKWD, które prowadziło śledztwo w sprawie organizacji „Gryf”. Po zwolnieniu w 1946 objęła kierownictwo przedszkola.
*
* *
We wrześniu 1945 kierownikiem szkoły został pan Wiśniewski.
W placówce zatrudniono również drugiego nauczyciela – pana Sierosławskiego, a liczba uczniów przekroczyła setkę.
Zmieniali się nauczyciele i kierownicy. We wrześniu 1946 roku kierownictwo szkoły objął pan Ignacy Jaciubek. Nauczyciel Witold Boziński zorganizował Szkolne Koło PCK oraz drużynę harcerską. Od listopada 1947 roku kierownikiem placówki został pan Gabriel Stryczniewicz.
Początkowo dzieci uczyły się w jedynej sali, która miała szyby w oknach. Brakowało pomocy naukowych. Stara szkoła nie miała oczywiście elektryczności, ogrzewana była piecami kaflowymi, a wodę czerpano ze studni. Stopniowo uzupełniano braki, wzbogacano księgozbiór, kupowano nowy sprzęt. Organizowano dożywianie dzieci. W 1948 roku kadra szkoły liczyła już czterech nauczycieli. W 1949 roku powiększono obwód szkolny – zlikwidowano szkołę w Rządzu, a dzieci przydzielono do szkoły w Mniszku (Rudniku). Nauka odbywała się wówczas także w drugim budynku szkolnym, odległym o dwa kilometry, a stanowiącym z tutejszą szkołą wspólną jednostkę organizacyjną. W tym samym roku pracę podjęła pani Teresa Meller (Gmińska) – późniejsza długoletnia nauczycielka szkoły. W 1950 roku prowadziła kurs pisania i czytania dla dorosłych, a w późniejszych latach zorganizowała szkolny zespół teatralny. W szkole działał również zespół mandolinistów, który zdobywał liczne nagrody.
Patronat nad szkołą sprawowała od tego roku Pomorska Odlewnia i Emaliernia (obecnie Hydro-Vacuum).
W czerwcu 1950 roku została zorganizowana dwudniowa wycieczka szkolna do Gdańska i Gdyni. Co ciekawe, uczestnicy odbyli podróż statkiem. W późniejszych latach organizowano wycieczki statkiem do Malborka, Ciechocinka, Tczewa, a w 1956 – wycieczkę pociągiem do Krakowa i Zakopanego.
Dopiero w 1952 roku stary budynek szkolny został zelektryfikowany. Placówka miała wtedy cztery sale lekcyjne, a uczyło się w niej 180 dzieci. Ciasnota dawała się bardzo we znaki, a liczba uczniów stale wzrastała. W 1953 roku podjęto decyzję o budowie nowej szkoły.
1 września 1956 roku w szkole było 270 uczniów podzielonych na 9 klas. Klasy I i II były już podwójne, gdyż liczba dzieci z jednego rocznika sięgnęła 60. Nauczycieli było dziewięciu – w tym roku szkolnym podjęła pracę pani Stefania Frankiewicz, późniejsza długoletnia nauczycielka matematyki. W następnym roku szkolnym w szkole uczyło się już 320 dzieci w 10 oddziałach.
1 września 1958 roku uczniów było 362, a oddziałów 11. Potem warunki jeszcze się pogorszyły – w roku szkolnym 1959/1960 liczba oddziałów wzrosła do 12, dzieci było 404, zaś nauczycieli – 10. Na szczęście był to już ostatni rok nauki w starym budynku.
W NOWEJ SZKOLE
W dniu 1 września 1960 roku nastąpiło uroczyste otwarcie nowego budynku szkolnego przy ulicy Mazurskiej 2. Obecni na nim byli przedstawiciele władz oświatowych, Miejskiej Rady Narodowej, Komitetu Rodzicielskiego, Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz cała młodzież. Uroczystość odbyła się na tarasie szkolnym.
„W dniu 1 września 1960 roku do szkoły uczęszczało 442 uczniów. Oprócz klasy siódmej wszystkie klasy liczyły po dwa oddziały, a klasa druga trzy. Razem do drugiej klasy uczęszczało 90 uczniów. Nauczycieli było zatrudnionych 12 – wszyscy na pełnych etatach.”
Tak o sytuacji placówki pisał w kronice szkolnej jej kierownik – pan Gabriel Stryczniewicz.
W roku szkolnym 1962/63 kierownictwo szkoły objął pan Władysław Bratkowski.
Stan organizacyjny szkoły na rok szkolny 1963/64 przedstawiał się następująco: 15 oddziałów, 465 uczniów, 16 nauczycieli: kierownik Władysław Bratkowski, zastępca kier. Jan Rończkowski, Gabriel Stryczniewicz, Brygida Chojnowska, Ewa Marcinkowska, Krystyna Żarnicka, Cecylia Piecuch, Jadwiga Sitniewska, Elena Ratajek, Zuzanna Wiśniewska, Maria Zacharek, Stanisław Poręba, Teresa Gmińska, Agata Rończkowska, Stefania Frankiewicz i Elżbieta Wacikowska – kierownik świetlicy.
W nowej szkole przestała wreszcie dokuczać ciasnota. Tymczasem zagospodarowywano teren wokół budynku. Przy pomocy zakładu opiekuńczego POiE zniwelowano boisko, założono działkę, na której hodowane były potem warzywa do kuchni, posadzono też wokół szkoły 120 drzew i ok. 100 krzewów. Boisko oddano do użytku 18 października 1966 roku. W pracach tych brali udział także uczniowie.
Oprócz działalności dydaktycznej i wychowawczej nowa placówka organizowała różne imprezy rozrywkowe. Co roku organizowano zabawy karnawałowe, często były to bale przebierańców. Działały liczne koła zainteresowań. Dzieci jeździły na wycieczki szkolne, zorganizowano też obóz wędrowny. Każdej zimy, jeśli tylko warunki pogodowe pozwalały, na boisku szkolnym działało lodowisko dostępne dla wszystkich mieszkańców osiedla. W późniejszych latach była tam również możliwość wypożyczenia łyżew. Można powiedzieć, że szkoła stała się centrum kulturalnym naszego osiedla.
Na początku roku szkolnego 1964/1965 kierownikiem szkoły został pan Marian Mątewski. We wrześniu 1966 roku przybyły 3 nowe nauczycielki: p. Mirosława Wierzchowska, p. Daniela Soboczyńska i p. Wiesława Stępień (Seweryńska). Była to już szkoła ośmioklasowa – poprzednie roczniki kończyły naukę podstawową na siedmiu klasach. W szkole uczyło się w tym czasie 531 uczniów w 16 oddziałach. Było to apogeum powojennego wyżu demograficznego – następne roczniki ulegały systematycznemu zmniejszeniu. W 1968 roku podjęli pracę pp. Helena i Edwin Puchałowie, a w 1969 – p. Renata Trykowska.
W 1971 roku podjął pracę p. Henryk Kamiński.
W 1973 roku Szkoła Podstawowa nr 11 stała się placówką gminną, jej dotychczasowy dyrektor został dyrektorem szkół gminnych, a podlegało mu 14 szkół podstawowych. W następnym roku szkolnym kierownictwo placówki objął nowy dyrektor – Edwin Puchała. Pełnił on tę funkcję do roku 1981, kiedy to zastąpiła go Renata Trykowska (dyrektor szkoły do 1985 roku). Następną długoletnią dyrektorką szkoły była p. Grażyna Czerniakowska (1985-1997).
ROZBUDOWA
Początek lat osiemdziesiątych XX wieku oznaczał dla szkoły lawinowy wzrost liczby uczniów. Osiedle rozbudowywało się, przybywało ludności, wzrastała liczba dzieci w wieku szkolnym. Nowy budynek, oddany do użytku w 1960 roku, pękał w szwach. Miał 14 sal lekcyjnych, gdy tymczasem liczba uczniów w roku 1984 wzrosła do 886. oznaczało to, że na jedną izbę lekcyjną przypadało ponad 60 uczniów. Dla porównania – w 1978 roku dzieci było około 300. W 1984 roku zajęcia odbywały się na 3 zmiany, ale prognozy wskazywały, że w następnych latach kłopoty będą jeszcze większe: w 1987 roku do szkoły miało uczęszczać 1160 uczniów. Jednak w planach rozwoju miasta rozbudowa placówki w ogóle nie była przewidziana, choć od końca lat siedemdziesiątych wiadomo było, że dzieci na osiedlu będzie systematycznie przybywać. Oprócz bloków mieszkalnych rozbudowywało się również osiedle domków jednorodzinnych.
W 1985 roku powstał Osiedlowy Komitet Pomocy Szkole, którego zadaniem było doprowadzenie do wybudowania nowego pawilonu. Zbierano pieniądze w szkole, szukano sponsorów, zbierano deklaracje pomocy w robociźnie. Przez bardzo długi czas, pomimo dramatycznej już sytuacji w szkole, nie można było podjąć żadnej decyzji. Miasta nie było stać na rozbudowę – były to lata zapaści gospodarczej kraju. Ciągle na nowo pisano petycje, prośby i uzasadnienia konieczności budowy nowego budynku. Miał on zostać zbudowany w czynie społecznym. Jednak poza deklaracjami nic się nie zmieniało, a perspektywa nauki na 4 zmiany przybliżała się coraz bardziej.
W roku 1987 podjęto wreszcie budowę nowego pawilonu szkolnego. Został on oddany do użytku 28 marca 1988 roku. Z tej okazji odbyła się w szkole uroczystość, podczas której złożono podziękowania osobom szczególnie zasłużonym dla zrealizowania tej bardzo potrzebnej inwestycji, m.in. panu inżynierowi Rzeszotkowi. Szkoła powiększyła się o 14 izb lekcyjnych i nowy pokój nauczycielski, nie licząc pomieszczeń gospodarczych i szatni usytuowanych w suterenie. W latach późniejszych na sale lekcyjne adaptowano również inne pomieszczenia w podziemiach. W różnych okresach mieściły się tam m.in. świetlica szkolna, świetlica socjoterapeutyczna, salka Caritasu, pracownia techniczna.
Trzeba jednak też wspomnieć, że w wyniku rozbudowy szkoła poniosła jedną niepowetowaną stratę. Podczas wykonywania wykopów pod fundamenty nowego budynku doszło do katastrofy budowlanej – naruszono podwaliny sali gimnastycznej. Budynek trzeba było niestety rozebrać i mimo różnych późniejszych planów i przymiarek nigdy go nie odbudowano.
POD PATRONATEM JANA HEWELIUSZA
Szkoła Podstawowa nr 11 przez długi czas nie miała patrona. Wydarzeniem wielkiej wagi dla całej społeczności uczniowskiej i grona pedagogicznego stało się nadanie placówce imienia i sztandaru. Patronem szkoły sekundującym uczniom w drodze do wiedzy został Jan Heweliusz. Wcześniej uczniowie zapoznali się bliżej z życiem i osiągnięciami tego znanego gdańskiego astronoma.
Dnia 27 stycznia 1987 roku w trakcie uroczystej akademii placówka otrzymała imię i patrona, wręczono także sztandar i po raz pierwszy odśpiewano wspólnie hymn szkoły. Datę uroczystości wybrano nieprzypadkowo: 28 stycznia to dzień urodzin Jana Heweliusza w 1611 roku, zarazem też dzień jego śmierci w 1687. Uroczystość odbyła się zatem w przeddzień 300 rocznicy śmierci astronoma i była hołdem złożonym jego pamięci i pracy. Z tej okazji do szkoły zaproszono niezwykłego gościa – był to potomek Jana Heweliusza, pan Otomar Hewelke i jego żona.
Imię Jana Heweliusza ma sławić szkołę. Jego wiedza oraz życie ma służyć za wzór dla uczniów. A znany astronom, pomimo czasu, jaki nas od niego dzieli, może być wzorem dla każdego: jako człowiek nauki uparcie dążący do wiedzy, jako wspaniały artysta, jako przedsiębiorca prowadzący w rodzinnym Gdańsku własny browar, wreszcie jako rajca miejski będący wzorem postawy obywatelskiej. Dzień 27 stycznia obchodzony jest więc co roku uroczyście w naszej szkole jako Dzień Patrona.
RAZEM I OSOBNO
Czasy niepodległej Polski to okres wielkich zmian w szkolnictwie. Zmiany dotyczyły przede wszystkim treści nauczania i programów szkolnych – m. in. w roku 1990 po raz pierwszy od prawie 30 lat wróciło do szkół nauczanie religii. Otwarto pracownię komputerową, dzieci uczą się nowoczesnych technologii informatycznych. W 1999 roku nastąpiła reorganizacja całego systemu kształcenia: nauka w szkole podstawowej została skrócona do sześciu lat, wprowadzono trzyletnie gimnazja. Szkoła Podstawowa nr 11 podzielona została organizacyjnie i fizycznie. Gimnazjum zajęło większość nowego pawilonu szkolnego, zaś szkoła podstawowa, przy której pozostało imię Jana Heweliusza i wszystko, co się wiązało z tradycją tego patrona – stary budynek. Nowe gimnazjum nie miało imienia. Funkcję dyrektora szkoły podstawowej pełnił w latach 1998 – 2003 pan Witold Zygadlewicz. Na stanowisko dyrektora utworzonego z dniem
1 września Gimnazjum nr 1 powołana została pani Ewa Kamińska. Obie szkoły były dość małe. Z tego względu oraz z powodu funkcjonowania de facto w jednym budynku już w roku 2003, gdy pojawiła się taka prawna możliwość, połączono je w jedno tworząc Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1. Jego dyrektorem została pani Marlena Stańczyk, która pełni tę funkcję do dziś.
U PROGU NOWYCH ZMIAN
W ostatnich latach w szkole wprowadzono wiele zmian. Szkoła wypiękniała, jest zadbana, czysta i funkcjonalna. Zmodernizowano boisko szkolne, wybudowano boisko do kosza. Z europejskiego Funduszu Społecznego szkoła otrzymała aż trzy pracownie komputerowe. Na terenie placówki funkcjonuje od 2005 r. Posterunek Straży Miejskiej. Działają pracownie: terapeutyczna, logopedyczna, socjoterapeutyczna, świetlice i biblioteki multimedialne. Zespół szkół posiada certyfikat „Szkoły przyjaznej dysleksji”, stara się o uzyskanie z Ministerstwa Środowiska i MEN Zielonego Certyfikatu, z uwagi na bogatą i znaczącą działalność ekologiczną. Uczniowie i nauczyciele biorą udział w różnych konkursach i akcjach na rzecz szkoły i środowiska: Sprzątanie Świata, „I Ty możesz zostać Świętym Mikołajem”, Skarbonka wielkopostna, Wieczór kolęd, Jasełka, Drzwi Otwarte, Dzień dla zdrowia, Tydzień bez przemocy, Dzień Europejski, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Wieczór Poezji, Dzień Ziemi, Święto Polskiej Niezapominajki. Organizujemy konkursy: wiedzy o ruchu drogowym, wiedzy o Grudziądzu, ligę matematyczną, Mistrza Łamigłówek Matematycznych, sudoku, wiedzy ekologicznej, wiedzy o języku, Śladami Pitagorasa, wiedzy o Unii Europejskiej, Rodzinne Potyczki Matematyczne, wiedzy o krajach niemieckojęzycznych. Placówka organizuje konkursy międzyszkolne, często pod patronatem Prezydenta Grudziądza, LOP, LOK, Lasów Państwowych. Jej uczniowie zdobywają liczne nagrody i wyróżnienia w konkursach na szczeblu miejskim, rejonowym i wojewódzkim.
Zespół szkół współpracuje z licznymi organizacjami. Pozyskuje licznych sponsorów. Opracowuje projekty edukacyjne poszerzające jej działalność dydaktyczno – wychowawczą. Aktywnie działają samorządy uczniowskie. Rodzice współpracują ze szkołą i są współorganizatorami EKOFESTYNU, który corocznie gromadzi całą społeczność lokalną Mniszka w podsumowaniu całorocznego współzawodnictwa klas o tytuł EKOKLASY.
W roku szkolnym 2006/2007 do obu szkół uczęszcza 439 uczniów. Kadrę nauczycielską stanowi 37 nauczycieli. Spora grupa pedagogów pracuje w placówce od wielu lat, kilkoro dopiero w tym roku szkolnym podjęło tu pracę. Szkoła żyje i ciągle się zmienia – i tu najlepiej widać, że najważniejsi są ludzie, którzy ją tworzą.
W dniu 18 maja 2007 roku imię Jana Heweliusza, które nosiła szkoła podstawowa, zostanło rozszerzone na cały zespół szkół.
HYMN SZKOLNY
Na dachach gdańskich trzech kamieniczek
Obserwatorium sfer zbudowałeś.
Cyrklem i okiem, sprawną lunetą
Ku astronomii umysł wzbijałeś.
Poszukiwałeś dróg nowych planet
Uparcie, w znoju, w mróz czy w skwar nieba.
Trud uczonego, czyn atlasowy,
Ozdobo wieku, Polsce oddałeś.
Refren: Heweliusza kwadrant, księgi
Azymutem naszych dni
Gwiazdy, księżyc i planety
Słońcem pracy młodych sił.
Obserwacje, dociekania,
Mądrą nakreślone ręką,
Nie księżyców, nie obłoków,
Ale uczniów są potęgą.
Sprawy przestworzy z królem Sobieskim
w dysputach długich w noc roztrząsałeś
gwiazd konstelacje ku czci Victorii
na wieki tarczą króla nazwałeś.
Dziś Kopernika i Twoje dzieło
myśl nieboskłonu laurem świat zdobi,
geniuszem Polsce, nauk zapałem
blasku przydałeś i Grudziądzowi.
Refren.
KIEROWNICY I DYREKTORZY
Imię i nazwisko | Okres pełnienia funkcji |
Jadwiga Heldtówna Wiśniewski Ignacy Jaciubek Gabriel Stryczniewicz Władysław Bratkowski Marian Mątewski Edwin Puchała Renata Trykowska Grażyna Czerniakowska Witold Zygadlewicz Ewa Kamińska (gimnazjum) Marlena Stańczyk (zespół) |
04.1945 – 09.1945 09.1945 – 09.1946 09.1946 – 09.1947 11.1947 – 09.1962 09.1962 – 09.1964 09.1964 – 09.1972 09.1972 – 09.1981 09.1981 – 09.1985 09.1985 – 09.1997 09.1997 – 09.2003 09.1999 – 09.2003 09.2003 – |